Šta vezuje Srbe za Stoni Beograd?

Gradova-imenjaka Beograda ima širom sveta. Još je u XV veku turski putopisac Evlija Čelebija
pisao da postoje četiri Beograda, po jedan u Srbiji, Rumuniji, Albaniji i Mađarskoj. „Beli gradovi“ se
mogu naći i u Rusiji, Poljskoj, Hrvatskoj, SAD… Međutim, samo dva Beograda su bila sedišta kraljeva
– glavni grad Srbije i Stoni Beograd u Mađarskoj.

Kraljevski grad

Stoni Beograd ili „Sekešfehervar“, kako ga zovu Mađari, nalazi se na 50ak kilometara od
Budimpešte, nedaleko od jezera Balaton. Reč „stoni“ iz imena označava „presto“, jer su se u ovom
gradu krunisali mađarski kraljevi, čak 43 njih, od čega je 15 kraljeva i sahranjeno u ovom gradu. Stoni
Beograd je bio i prestonica Mađarske od XII veka, pa do 1543, kada su ga Turci osvojili. Iako odavno
nije prestonica, Stoni Beograd je deveti najveći grad Mađarske i jedan od najrazvijenijih gradova u
državi. On je ujedno i veliko ekonomsko, železničko i putno raskršće, a ponosi se i bogatim sportskim
i kulturnim životom.

Stoni Beograd i Srbi

Od XV veka, u Stonom Beogradu počinju da se naseljavaju Srbi, kojima je ugarski kralj Matija
Korvin dozvolio da se nastane u različitim delovima Mađarske u zamenu za njihovu vojnu službu. Do
XVIII veka, oko 300 Srba je živelo u Stonom Beogradu, a 1772. godine, na mestu stare crkve,
izgrađena je Jovandanjska crkva. Jovandanjska crkva se nalazi u Srpskoj četvrti, a sama crkva i četvrt
su renovirane osamdesetih godina XX veka, za šta je Stoni Beograd dobio Evropsku nagradu za
zaštitu spomenika. U poređenju s drugim crkvama u gradu, Jovandanjska crkva spolja izgleda
skromno, ali zato njen barokni enterijer odlikuje raskoš. U Stonom Beogradu živela je, radila i umrla
čuvena srpska slikarka Katarina Ivanović, koja je bila prva počasna članica Srpske akademije nauka i
umetnosti.

Muzej na otvorenom Palotvarošu

Kvart Palotvaroš je nastao spajanjem dva stara naselja – četvrti Siget i Srpske četvrti. Srpska
četvrt i dalje čuva atmosferu iz XVII i XVIII veka, kada su ovaj kraj naseljavali trgovci i zanatlije. Centar
ove četvrti bila je Srpska ulica u kojoj se nalazi i Jovandanjska crkva, a nekada su tu bile i srpska škola,
kao i kuće viđenijih srpskih porodica, ali i običnih seljaka i zanatlija. U svakodnevni život Srba u
Stonom Beogradu moguće je zaviriti u Srpskoj ulici broj 11, gde se nalazi Kuća Danice Čikoš, koja je i
dalje opremljena originalnim nameštajem iz XVIII veka. Cela oblast Palotvaroš danas predstavlja
muzej na otvorenom.

Srpsko groblje – zaboravljeno blago Stonog Beograda

Blizu Ulice Palotai nalazi se gotovo zaboravljeno Srpsko groblje. Ovde su se ljudi sahranjivali
od sredine XVII veka, kada je prostor groblja bio van grada. U pitanju je jedino groblje u ovom gradu
na kom se neki od nadgrobnih spomenika smatraju istorijskim spomenicima. U centru Srpskog
groblja nalazi se mala pravoslavna kapela posvećena Svetoj Katarini. Najinteresantniji spomenik je
groteskna nadgrobna ploča sa skeletom koji drži kosu, a mnoge nadgrobne ploče ukrašene krstovima
su i dalje dobro očuvane.