VIZANTIJSKI CARSKI GRAD NA OBRONCIMA RADAN PLANINE

Na obroncima Radan planine, čije prostranstvo, guste šume i plodni voćnjaci, smeli pejzaži i jedinstveni predeli predstavljaju neprocenjivo prirodno bogatstvo Srbije, nalaze se i brojni spomenici kulture, istorijski i arheološki lokaliteti. Jedan od njih, nastao još u 6. veku, uzdignut je na terasastom platou jugozapadno od opštine Lebane. Caričin grad je mesto čije se postanje vezuje za poslednjeg rimskog i prvog vizantijskog cara, Justinijana Velikog, istog onog čija je zaostavština čuvena Aja Sofija u Istanbulu.

Iako je u narodu, zbog naziva „Caričin“, ustaljeno mišljene da je grad podignut zbog njegove supruge, carice Teodore, podaci kažu da ga je Justinijan I izgradio u slavu mesta svog rođenja i u čast ujaka, Justina I, od kog je nasledio presto. Caričin grad je lokalni naziv koji je počeo da se upotrebljava za vreme Turaka. Originalno ime mu je ipak Justinijana Prima.

Grad se prostire na površini od 11 hektara i jedini je lokalitet u Srbiji koji ima akropolj. Veruje se da je svojevremeno bio važan crkveni, administrativni i vojni centar sa impresivnim akvaduktom čija je trasa iznosila za to vreme neverovatnih 20km. Grad je otkriven 1880. godine zahvaljujući putopiscu i novinaru Miti Rakiću. Od tada ga proučavaju mnogi arheolozi, pa je danas moguće gotovo pouzdano rekonstruisati njegov originalni izgled. To olakšava i činjenica da je Caričin grad jedan od retkih neizmenjenih rimskih, odnosno vizantijskih lokaliteta koji, nakon što je prvobitno napušten, više nije ni naseljavan, pa su ruševine ostale u svojoj primarnoj postavci.

Grad je odbrambenim bedemom bio podeljen na gornji i donji. Po načinu gradnje i upotrebljenim materijalima zaključeno je da je gornji deo bio opredeljen za elitu, dok su u donjem živeli svi ostali. Gornji deo, između ostalog, podrazumevala je principiju ili vojnu komandu, na koju je bila oslonjena vila, tj. urbana kuća vojnog komandanta. Tu se nalazila i trobrodna crkva, samo jedna od ukupno 11, koliko se veruje da ih je postojalo u gradu. U donjem delu se ističe kružni trg oko koga su bile zanatske radionice, trgovačke radnje i deo za stanovanje. Zanimljivo je da je grad imao izuzetno dobro uređen vodovod, kanalizaciju, fontane, pa čak i podno grejanje. Ostatke vodovodne mreže još uvek je moguće videti, kao i rezervoar za sakupljanje kišnice. Јoš u ono vreme grad je imao uređen sistem za skladištenje raznovrsne hrane kao što su žitarice i voće. Osim njima, stanovništvo se hranilo divljačju i ribom.

Tokom poslednjih nekoliko godina istraživanja evidentirani su zanimljivi i vredni pronalasci na ovom lokalitetu. Takvi su recimo: kosti jednogrbih i dvogrbih kamila koje su koristili u ratovima, dva pečata arhiepiskopa, ugljenisane žitarice i povrće. Najvredniji nalaz Caričinog grada do sada su 27 unikatnih zlatnika neprocenjive numizmatičke vrednosti koji su otkriveni 2017. godine.

Caričin grad kao arheološki lokalitet je 1979. godine kategorisan kao kulturno dobro od izuzetnog značaja. Šta više, njegova važnost se procenjuje u odnosu na evropske razmere, a naučnici su pritom tek počeli da otkrivaju sve ono što taj istorijski i arheološki biser Srbije skriva.